Teologiczna przeszłość zagadnienia

Pojęcie osoby, jakie znajdujemy u św. Tomasza posiada swoja wielowiekową historię. Łączy się ona z okresem patrystycznym, w którym starano się ściślej określić główne prawdy naszej wiary: tajemnicę Trójcy Św., tajemnicę wcielenia drugiej Osoby Bożej. Chciano je wytłumaczyć, by wytłumaczyć niewłaściwy sposób ich wyjaśniania i rozumienia, co sprawiało wiele trudności i problemów Kościołowi. Dla wyjaśnienia tych prawd kluczowym pojęciem okazało się pojęcie „OSOBY\". pojecie to przez patrystów zostało gruntownie przepracowane. Św. Tomasz miał ułatwione zadanie z tego powodu.

Dlatego u Tomasza osoba spełnia funkcję teologiczną. Personalizm teologiczny jest wcześniejszy w myśli chrześcijańskiej od personalizmu humanistycznego. Wszystko , co w świecie stworzonym stanowi prawdziwą doskonałość, musi w sposób nieporównywalnie doskonalszy znajdować się w Bogu. Św. Tomasz stwierdza , że w świecie stworzonym najwyższą doskonałość stanowi osoba-jest to perfectissimum ens. U niego na tym opiera się koncepcja Boga osobowego. Opiera się ona na analizie rzeczywistości dostępnej dla samego rozumu ludzkiego.

Definicja osoby i ogólna charakterystyka koncepcji

Św. Tomasz posługuje się koncepcją osoby Boecjusza: „PERSONA EST RATIONALIS NATURAE INDIVIDUA SUBSTANTIA\". Człowiek to właśnie jednostka natury rozumnej, nie posiada ona swej samoistności jako natura, subsystuje w osobie. Osoba jest samoistnym podmiotem istnienia i działania, którego nie sposób przypisać naturze rozumnej. Dlatego Bóg musi być bytem osobowym. W widzialnym świecie takim bytem jest człowiek i jest on obiektywnie najdoskonalszy. Stanowi o tym: natura rozumna, duchowa znajdująca dopełnienie w wolności. Wolność i rozumność w osobie są właściwościami konkretnego bytu.

Św. Tomasz terminu persona używa w traktatach czysto teol. W traktacie o człowieku przyjmuje koncepcję hylemorfizmu- złożenia z materii i formy. Gruntownej analizie poddaje duszę ludzką, która tu spełnia rolę substancjalną. Jest duszą rozumną- anima rationalis, zasada i źródło całej duchowości człowieka. Teraz zajmiemy się osobą w znaczeniu psychologicznym.

Osoba ludzka jest jednostką natury rozumnej, posiada ją tylko dzięki duszy duchowej, stanowiącej formę substancjalną ciała. Dusza jest substancją duchową, jest zasadą działania człowieka. Władzami, w których aktualizuje się dusza jest rozum i wolna wola. W ich oparciu kształtuje się cała osobowość psychologiczna i moralna. Władze zmysłowe też służą aktualizacji osoby. charakteryzuje duchowość człowieka. Odpowiada jej zespolenie w jedność substancjalną z cielesną, a przez to także i ze zmysłowością.

Stosunek momentu przedmiotowego (byt) do podmiotowego (świadomość)

Kartezjusz rozdzielił człowieka na substancję rozciągłą, czyli ciało, na substancję myślącą, czyli duszę. Obie w stosunku do siebie paralelnym, nie są jednolitą całością. Świadomość jest samodzielnym podmiotem działania, pośrednio i istnienia, które występuje obok ciała, które podlega prawom przyrody. Według Kartezjusza osoba przede wszystkim, jeśli nie wyłącznie świadomość w jakiś sposób samoistna, na tle organizmu, który pojmował jako pewien mechanizm. Jest ona podmiotem doświadczenia wewnętrznego, introspekcji. Brak w tej koncepcji duszy duchowej będącej zasadą całego życia i działania człowieka.

Nowożytna koncepcja osoby idzie po linii analizowania świadomości, zwłaszcza samoświadomości, która jest udziałem człowieka. Uwydatnia się wolność, jest ona raczej postulatem jak właściwością. Świadomość i samoświadomość charakteryzuje osobę w porządku przypadłościowym, jako pochodna natury rozumnej, w oparciu o którą osoba działa. Przez wolę człowiek jest panem swych czynów.

Koncepcja osoby św. Tomasza jest obiektywistyczna. Dla niego osoba jest podmiotem istnienia i działania, ma substytucję w naturze rozumnej, dlatego zdolna jest do świadomości i do samoświadomości. Św. Tomasz ukazuje nam poszczególne władze, zarówno duchowe i zmysłowe przez które kształtuje się osobowość psychologiczno-moralnym znaczeniu, ale na tym poprzestaje. U Tomasza trudno mówić o przeżyciach.

Osoba w działaniu

Potencjalność osoby realizuje się przez myślenie. Ono ma charakter twórczy i jest podstawa kultury. Przez nie z rzeczywistości wydobywamy nadal nowe prawdy. Człowiek z natury jest twórcą dzięki myśleniu. Ono stanowi podstawę osobowości. W tworzeniu osoba napełnia świat zewnętrzny, który go otacza swoja myślą. Zawiera się w tym pewne podobieństwo do Boga, który w swym stworzeniu wyraził swoją myśl i treść.

Wolna wola jako podstawa moralności.

Twórczość nie kończy się na myśleniu, ani nie kulminuje. Osoba najwłaściwiej realizuje się w moralności. Myślenie ją tylko warunkuje. Moralność łączy się z wolnością czyli wolą-jej przedmiotem jest dobro. Aby być moralnie dobrym, trzeba nie tylko chcieć dobra, ale trzeba też dobrze chcieć. Dzięki woli wartość działań woli kwalifikuje bądź dyskwalifikuje całą osobę.

Wolność woli jest właściwością trudną. Według św. Tomasza wolność jest nam dana jako środek do wielkiego celu.

Osoba jako podmiot i przedmiot miłości.

Według Tomasza miłość jest pewną siłą naturalną, która jednoczy i scala wszystko w bycie. Osoba jest uzdolniona do miłości duchowej. U niego miłość jest jakąś potrzebą natury i postulatem a nawet ideałem moralności. Przynosi zjednoczenie osób, harmonijne współżycie. Jest to dobro duchowej harmonii i pokoju. Personalizm stoi jak najbardziej u podstaw całej moralności małżeńskiej i rodzinnej, tłumaczy sens i pokazuje drogi wychowania... Bóg jest podmiotem miłości, której przedmiotem jest człowiek, a z drugiej strony odwrotnie.

Osoba a społeczeństwo. Zasada korelacji między dobrem osoby a dobrem wspólnym.

Człowiek zawsze jest jednostką, a społeczeństwo jest zbiorowiskiem takich jednostek. Stosunki między nimi są podporządkowane moralności. Ma zachodzić między nimi korelacja pomiędzy prawdziwym dobrem osoby, a dobrem wspólnoty. Mogą tu zachodzić różne dewiacje. Personalizm tomistyczny stoi na stanowisku, że dobro jednostkowe winno być podporządkowane dobru wspólnemu, do którego dąży społeczeństwo, ale to podporządkowanie nie powinno dewaluować w żadnym wypadku osoby jako jednostki. Podstawowym prawem jednostki jest wolność sumienia.

Osoba w wieczność

Społeczeństwo jest tworem doczesnym, a osoba tworem, który ma trwać wiecznie. Wieczność osoby związana jest z duchowością natury rozumnej, w której natura subsystuje. Prawda o nieśmiertelności duszy jest prawdą o nieśmiertelności osoby. Nieśmiertelność to nie wieczność- to istnienie poza czasem. Wieczność przysługuje osobie w tym znaczeniu, że to co duchowe, jest niezniszczalne, czyli z natury zdolne do trwania bez kresu.

Sama treść życia osoby wskazuje na jej wieczność. Osoba dla osiągnięcia w pełni swego duchowego życia musi znaleźć się bardziej niż w warunkach cielesnej swej egzystencji- w wymiarach BOGA.