Przystępując do rozważań na temat pochodzenia człowieka należy uwzględnić aktualną naszą wiedzę w tym względzie. Chodzi tu zarówno o wiedzę przyrodniczą jak i filozoficzno-teologiczną. Uwzględnienie obu tych płaszczyzn poznawczych jest konieczne, gdyż obie wypowiadają się na temat pochodzenia człowieka. Zanim jednak zostanie to w miarę dokładnie przeanalizowane należy z jednej strony wskazać na pewien kontekst historyczny problematyki ewolucji biologicznej, a z drugiej strony na potrzebę pewnego uściślenia terminologicznego w zakresie terminu ewolucja.

a). Historyczny kontekst problematyki ewolucyjnej:

Analizy historyczne problematyki ewolucji biologicznej ukazują, że powszechnie przyjmowane współcześnie kwestie ewolucjonizmu biologicznego pojawiły się stosunkowo późno, zarówno w świadomości powszechnej jak i w bezpośrednich badaniach uczonych. Ogólne kwestie ewolucji biologicznej stały się zasadniczo przedmiotem badań uczonych dopiero w XIX wieku. Najbardziej znanymi przedstawicielami tych badań byli: we Francji Lamarch, a w Anglii Karol Darwin. Badania zwłaszcza tego oststniego stanowiły niejako moment przełomowy do tego stopnia, że dopiero od publikacji jego prac zaczęto powszechnie przyjmować przekonanie o istnieniu procesów ewolucyjnych w świecie biologicznym.

b). Pojmowanie ewolucji i różne jej aspekty:

Termin ewolucja wszedł na dobre do współczesnego języka naukowego i powszechnie funkcjonuje zarówno w świadomości potocznej jak i naukowej. Mimo tego istnieją jednak dyskusje odnośnie treści przez ten termin oznaczanej. Mimo tego istnieje pewien zbiór cech i własności, które zgodnie są przyjmowane jako odpowiadające znaczeniu tego terminu ewolucja. Należą do nich:

1. zmiana

2. zmiana stopniowa, systematyczna

3. zmiana jednokierunkowa

4. zmiana uorganizowana, złożona

5. zmiana celowościowa

Biorąc pod uwagę wyżej wymienione cechy ewolucji powiemy, że ewolucja jest przede wszystkim zmianą, jednak nie każda zmiana jest zmiana ewolucyjną. Po to, aby taką zmianą była musi odznaczać się następującymi cechami:

1. musi to być przede wszystkim zmiana stopniowa i systematyczna

2. musi to być zmaiana jednokierunkowa i nieodwracalna

3. ponadto przyjmuje się, że zmiana ta polega na przechodzeniu od stanów bardziej skomplikowanych, złożonych, lepiej uorganizowanych.

Przyjęcie takiego charakteru zmian ewolucyjnych staje się dla niektórych zwolenników ewolucji podstawa do stwierdzenia, że ewolucja posiada dodatkową jeszcze cechę, polegającą na zmianach celowościowych. Innymi słowy ewolucja dokonuje się na sposób celowościowy, a więc posiada wytyczony cel swojej zmiany. Tak rozumiana zmiana ewolucyjna może być dyskutowana w różnych aspektach w zależności od tego, do jakiej rzeczywistości jest odnoszona zmiana ewolucyjna, oraz w zależności od tego, na jakie aspekty, akcenty zwraca się uwagę. Wyróżnia się w związku z tym:

1. fakt ewolucji

2. teorię ewolucji

3. doktrynę ewolucji

Ad 1). Fakt ewolucji - jest to po prostu realny proces zachodzący w przyrodzie odznaczający się wspomnianymi wcześniej własnościami, cechami. Innymi słowy mówiąc o fakcie ewolucji przyjmuje się, że oprócz innych rodzajów zmian w przyrodzie mają miejsce również zmiany ewolucyjne. Jest to proces realny, faktycznie dokonujący się w rzeczywistym świecie. Powstaje jednak problem zasadności takiego stwierdzenia skoro w otaczającej nas przyrodzie nie obserwujemy bezpośrednio takiego procesu. W odpowiedzi na tę wątpliwość zwraca się uwagę, że proces ten jest rozciągnięty w czasie i to bardzo długim tak, że nie można go zuważyć w krótkich odstępach czasowych. Dopiero z perspektywy milionów lat jest on dostrzegany. Podstawa do wnioskowania, że taki proces faktycznie w przyrodzie zachodzi są dostrzegane w świecie biologicznym różnego rodzaju podobieństwa pomiędzy odmiennymi gatunkami. Gdyby takich podobieństw nie było to łatwiej można by przyjąć kreacjonistyczne pochodzenie zupełnie nie związanych ze sobą gatunków. Jeżeli jednak podobieństwa takie są i to nieraz bardzo znaczne, to powstaje pytanie czy jedne gatunki nie powstały na drodze przemian z innych gatunków. Właśnie tego rodzaju przemiany nazwane zostały ewolucją.

Ad 2). Teoria ewolucji. Ogólnie przez teorie naukową w filozofii nauki rozumie się pewien twór teoretyczny złożony z pewnych założeń i wyprowadzanych z nich twierdzeń oraz praw dający ten twór opis, wyjaśnienie i prognozę dotyczącą pewnego zakresu zjawisk przyrodniczych. W przypadku teorii ewolucji będzie to zbiór założeń, twierdzeń i praw, mający na celu opisanie, wyjaśnienie i prognozowanie odnośnie faktu ewolucji. Biologiczna teoria ewolucji odnosi się jedynie do świata organizmów żywych. Współcześnie są konstruowane, tworzone teorie ewolucji odnoszące się do różnie innych działów rzeczywistości i społeczeństwa, religii, nauki, kosmosu, gwiazd, galaktyk. Nas interesuje jedynie biologiczna teoria ewolucji.

Ad 3). Doktryna ewolucji. Jest to z reguły stanowisko filozoficzne dokonujące ekstrapolacji biologicznej wiedzy o ewolucji na wszystkie inne zakresy rzecz6ywistości takie jak: społeczny, naukowy, religijny, duchowy itp.

BIOLOGICZNE PODSTAWY DLA EWOLUCJI CZŁOWIEKA

Nauka o ewolucyjnym pochodzeniu człowieka pojawiła się w następstwie rozwoju wiedzy biologicznej wskazującej na wieloaspektowe powiązanie człowieka ze światem zwierzęcym. Rozwój bowiem różnych dyscyplin biologicznych pozwolił na lepsze wyjaśnienie zjawiska życia i tym samym wskazał na różnorodne związki człowieka ze światem innych organizmów żywych. Wskazuje się w związku z tym na następujące dyscypliny biologiczne ukazujące owo powiązanie: anatomia porównawcza, biochemia, fizjologia, embriologia, genetyka, paleoantropologia.

1. Anatomia porównawcza - wskazuje na znaczne podobieństwa budowy ciała człowieka i zwierząt, zwłaszcza małp człekokształtnych. Przykładem takiego podobieństwa może być fakt, że na około ponad 1000 cech charakterystycznych dla budowy człowieka aż około 400 jest również charakterystycznych dla szympansa. Widać więc, że istotnie nasza budowa ciała nie odbiega w sposób zdecydowanie różny od budowy ciała małp naczelnych.

2. Biochemia - jest to nauka o ogólnych procesach chemicznych stojących u podłoża zjawiska życia. Wskazuje ona, że zjawisko życia posiada pewną wspólną zasadę biochemiczną właściwą dla wszystkich organizmów żywych, polegającą na podobnych procesach biochemicznych.

3. Genetyka - jako nauka zajmująca się badaniem podstaw dziedziczenia ma ogromny wpływ na ukazywanie wspólnych własności wszystkich organizmów żywych. Okazuje się, że wspólna jest pewna zasada dziedziczenia, oparta na kodzie genetycznym, jego biochemicznych podstawach.

4. Paleoantropologia - jako nauka o kopalnych szczątkach, skamieniałościach człowieka dostarcza bardzo bogatego materiału wskazującego na istnienie form pośrednich między człowiekiem a światem zwierzęcym zwłaszcza małp naczelnych. Istnienie takich form pośrednich domaga się wyjaśnienia tzn. wskazania na przyczyny i mechanizmy ich istnienia. Zwolennicy ewolucjonizmu stwierdzają, że najprostszym sposobem wyjaśnienia dostrzeganych form pośrednich jest właśnie proces ewolucyjny. Formy pośrednie są właśnie etapami ewolucyjnego przechodzenia ze świata zwierzęcego do człowieka. Współczesna paleoantropologia dysponuje bardzo bogatym materiałem kopalnym dotyczącym bardzo zróżnicowanych form pośrednich między zwierzętami a człowiekiem. Do najbardziej znanych należą:

- australopitecus - uważa się, że jest to pierwsza forma odchodząca od świata zwierzęcego w kierunku człowieka

- pitekanropus erectus - ze względu na swoją postawę wyprostowaną jest ona traktowana jako forma doskonalsza od australopitecusa

- sinantrophus pecinensus - forma zbliżona do pitekantropów, żyjąca w przybliżeniu ok. 0,5 min. lat temu