Duns Szkot a Tomasz
Poglądy Dunsa miały wiele wspólnego z poglądami Tomasza . Nie mówiąc już o poglądach teologicznych , które pochodziły ze wspólnej tradycji kościelnej jak cała koncepcja Boga i stworzenia , wspólne im było ponadto najogólniejsze pojęci ontologiczne oraz poglądy epistemologiczne i psychologiczne jak aposterioryzm w teorii poznania odrzucenia teorii iluminacji, koncepcja uniwersaliów , podział funkcji psychicznych. Mimo to wszystko zasadnicza postawa i tendencja Szkota była inna niż Tomasza. Tomasz głosił głównie poglądy wspólne myśli chrześcijańskiej ze starożytną . Szkot zaś rozwijał swoiście chrześcijańskie motywy. W przeciwieństwie do obiektywnej postawy Greków i Tomasza zajmował postawę introwersyjną dzięki niej modelując swe poglądy nie wedle rzeczy zewnętrznych lecz wedle przeżyć wewnętrznych doszedł do poglądów , które cechował indywidualizm i woluntaryzm daleki od uniwersalistycznej i intelektualistycznej filozofii Tomasza
~ Przewaga wiary nad rozumem.
Szkot przejął od Arystotelesa i Tomasza pojęcie nauki ale zastosowawszy je skrupulatnie otrzymał inne wyniki. Do nauki należy to co jest znalezione przez rozum , ale rozum nie wszystko znaleźć może co mu przypisywał Tomasz. I Szkot aczkolwiek zachowywał jego zasadę rozgraniczenia wiary i rozumu, jednakże przesunął ich granicę , znacznie redukując dziedzinę rozumu , a przez to rozszerzając dziedzinę wiary. Wedle Tomasza jedynie tajemnice wiary ( Trójca Święta ) nie mogą być dowiedzione wedle zaś Szkota nie może być dowiedziona ogromna większość tez teologicznych . Tomasz dowodził ,jakie Bóg ma własności , Szkot dowody te uważał za niedostateczne. Że Bóg jest rozumem i wolą , że cechuje go niezmienność, mądrość wszechmoc itp. W to wszystko należy wierzyć lecz tego dowieść nie sposób. Nie można również dowieść nieśmiertelności duszy ani stworzenia duszy przez Boga, ani wykazać udziału Boga w działaniach stworzeń . Szkot nie kwestionował tych prawd , ale uważał je za prawdy objawienia i wiary a nie rozumu i nauki. Analiza Szkota nie kwestionowała prawd teologicznych ale kwestionowała zdolności rozumu i przez to choć nie miała intencji sceptycznych wiodła do sceptyzmu.
~ Przewaga intuicji nad abstrakcją
Szkot przejął w zasadzie teorię poznania Tomasza i tłumaczył poznanie nie odwołując się do nadprzyrodzenego oświecenia. W ważnych jednak punktach różnił się od Tomasza . Za równie pierwotne , jak akty postrzegania zewnętrznego miał akty umysłu zwrócone ku samemu sobie i ujmujące przeżycia wewnętrzne. Różnił się więc poglądem na poznanie psychologiczne. Ale także poznanie przedmiotów zewnętrznych pojmował inaczej . Tomasz twierdził, że rozum poznaje jedynie gatunki, Szkot przeciwnie przypisywał rozumowi również zdolność poznawania jednostek. Ale też inaczej pojmował funkcje rozumu, zaprzeczał jakoby poznanie rozumowe miało charakter wyłącznie abstrakcyjny. Abstrakcyjne poznanie rzeczy musi być zawsze poprzedzone przez intuicyjne; tylko przez intuicję a nie przez abstrakcyjne rozumowanie można stwierdzić istnienie i obecność rzeczy .Nie pojmował intuicji mistycznie, lecz jako akt bezpośredniego poznania przedmiotu obecnego. Intuicja daje poznanie indywidualne i egzystencjalne ale za to przypadkowe , bo nieistnienie nie należy do istoty rzeczy skończonych. Wiedza abstrakcyjna przeciwnie abstrahując od obecności rzeczy i ich indywidualnych cech poznaje za to ich własności powszechne i istotne. To rozróżnienie dwóch rodzajów poznania, wprowadzone przez Szkota stało się odtąd powszechną własnością scholastyki
~ Przewaga jednostki nad ogółem.
Szkot nie mógł nie kłaść nacisku na jednostkowe , intuicyjne poznanie, gdyż był przekonany , że natura bytu jest jednostkowa. Zerwał ze starożytnym uniwersalizmem. Szkot przejął realistyczne stanowisko Tomasza ale poszedł dalej w realizmie. Przypuszczał , że wszystko co zawarte jest w pojęciu, znajduje się też w rzeczy .Doszedł do uznania w rzeczy mnogości form , którą Tomasz uważał za niemożliwość , w przekonaniu , że jedna rzecz może mieć tylko jedną istotę.
~ Przewaga woli nad myślą
Teorię ,że poznanie jest dziełem abstrakcyjnego rozumu , Szkot ograniczył podwójnie. Wykazywał najpierw, że ma w nim udział intuicja. Że ma w nim udział wola. Tomasz twierdził, że rozum kieruje się wolą, Szkot temu przeczył. Aktów woli nic nie może wyznaczyć, gdyż z natury swej jest ona wolna. Rozum nie może więc kierować wolą natomiast wola nie może kierować rozumem. Kierując zaś rozumem wola do działań jego, przede wszystkim do poznania wprowadza moment aktywności i wolności . Powstała przez to szczególna koncepcja poznania. Zmieniona też została ocena władz umysłu. Wola jako wolna jest najdoskonalszą z władz . Poznanie nie jest najwyższym celem życia jak chcieli indywidualiści. Prawda jest tylko jednym z dóbr. Nie poznanie , które jest procesem na wskroś biernym lecz wolna wola upodabnia i zbliża człowieka do Boga . Skoro wola jest władzą najdoskonalszą to musi posiadać ją istota najdoskonalsza należy więc Boga pojmować jako wolę. Taki pogląd miał daleko idące konsekwencje: cechą woli jest wolność więc Bóg jest wolny w swych wyrokach. Prawdy są prawdami tylko dlatego, że Bóg je ustanowił, co dla nas jest konieczne to dla Boga było rzeczą wolnego wyboru.