Koncepcja człowieka wg św. Augustyna
Jego pisma można podzielić na grupy i tak:
- pisma filozoficzne: np. „Przeciw akademikom\"
- pisma teologiczne: np.: „O pożytku wiary\"
- pisma polemiczne wymierzone przeciw manichejczykom, donatystom10:
np. „O państwie Bożym\"
- pisma moralno - ascetyczne: np. „Chrześcijańska walka\"
- pisma katechetyczne i pastoralne: np. „O nauce chrześcijańskiej\"
- pisma egzegetyczne, które wyjaśniały sens poszczególnych fragmentów Pisma Świętego
- pisma autobiograficzne: słynne „Wyznania\"
Natomiast całość jego filozofii można podzielić na pewne części:
-
Zagadnienia epistemologiczne11 - w których zawarł teorię iluminizmu12 i działania łaski Bożej
-
Kwestie kosmologiczne i ontologiczne, tj. teocentryzm13, kreacjonizm14 i przedstawił problem zła
-
Zagadnienia etyczne, w których zawarł warunek łaski i koncepcję predestynacji15
-
Zagadnienia związane z państwem Bożym i państwem ziemskim
5. Metoda
Święty Augustyn to myśliciel uformowany intelektualnie przez filozofię starożytną. Był neoplatonikiem, czyli podtrzymywał przekonanie o dualizmie16 zarówno w świecie, ale i w człowieku wpisanym w chrześcijaństwo. Na jego poglądy filozoficzne miały też wpływ systemy filozoficzne sceptycyzm17 i manicheizm. Wyznawał zasadę: „Wierzę, aby poznać; poznaję, aby uwierzyć\"
6. Echo filozofii Augustyna na późniejsze stulecia
Do jego poglądów na temat człowieka odwoływali się min. Kasjodor, papież Grzegorz Wielki, a także reformatorzy za czasów Karola Wielkiego. Wielkimi przedstawicielami augustianizmu byli: Anzelm z Cantenbury, Piotr Abelard, Piotr Lombard. Augustynizm jako prąd filozoficzny swój schyłek przeżywa w I połowie XIV wieku. Do św. Augustyna nawiązywali też Marcin Luter, Ulrich Zwingli, Jan Kalwin. Kartezjusz w swojej refleksji filozoficznej za punkt wyjścia wybrał augustyńską duszę, która poznaje siebie jako byt myślący. Naukę o wiecznych idealnych obrazach rzeczy istniejących w umyśle Boga zawarli w swojej filozofii. Nicolas de Malebranche, John Henry Newman. Do Augustyna nawiązywali też późniejsi filozofowie tacy jak: Henri Bergson (poznanie intuicyjne postawił wyżej niż racjonalne), Max Scheller (ludzkiej woli i miłości przypisał większe znaczenie niż poznaniu intelektualnemu), Edmund Husserl (metodę femenologiczną wyprowadził od analizy wewnętrznej świadomości)18. Jak widzimy poglądy św. Augustyna na przestrzeni wieków były inspiracją dla filozofów.
Echo augustynizmu w Polsce odbiło się poprzez sprowadzenie Zakonu Augustianów w XIII wieku, zachowały się też rękopisy dzieł Augustyna. W XIX wieku zlikwidowano większość klasztorów augustianów.
Augustyn jest znany jako autor własnej koncepcji filozoficznej, która była przez ponad 700 lat oficjalnie obowiązującą w Kościele katolickim doktryną, aż do jej odrzucenia przez sobór trydencki i przyjęcia zamiast niej teorii Tomasza z Akwinu, obowiązującej w Kościele do dzisiaj. W Kościele prawosławnym jest on zazwyczaj nazywany błogosławionym Augustynem. Wielu protestantów uważa go również za duchowego przodka protestantyzmu, jako że jego pisma miały duży wpływ na nauki Lutra i Kalwina. System filozoficzny Augustyna można najkrócej scharakteryzować jako konsekwentne przystosowanie klasycznego platonizmu19 do treści zawartych w teologicznej doktrynie chrześcijańskiej.
Był jednocześnie filozofem, teologiem, mistykiem i poetą; a to wszystko w stopniu wybitnym. Te najwyższe właściwości wzajemnie się uzupełniają i wytwarzają czar, jakiemu trudno jest się oprzeć. Jest filozofem, ale nie zimnym myślicielem; jest teologiem, ale zarazem mistrzem życia duchowego; jest mistykiem, ale również i pasterzem; jest poetą, ale i polemistą.
Św. Augustyn w malarstwie.
Święty Augustyn przedstawiony jest na freskach ściennych w dawnej Bibliotece Laterańskiej w Rzymie z wizerunkiem Augusta jako biskupa. Jest także umieszczany na obrazach obok św. Hieronima obok tronu Matki Bożej, jest też ukazany w swej pracowni, w momencie, gdy podczas rozmyślania przerwał pisanie. W polskim malarstwie pojawia się na witrażu w krakowskim kościele Dominikanów.
1 Por. M. Kuziak, S. Rzepczyński, T. Tomasik, D. Sikorski, T. Sucharski, Słownik Myśli Filozoficznej, s. 108
2 Por. W. Kopaliński, Słownik Wyrazów Obcych, s. 433
3 czyli system religijno-filozoficzny utworzony w Persji w III w. przez Maniego (Manicheusza), uznający jako podstawę bytu dwa przeciwstawne, zwalczające się pierwiastki: światło i dobro oraz ciemność i zło; rozpowszechniał się w Azji, płn. Afryce i płd. Europie
4 Por. M. Kuziak, S. Rzepczyński, T. Tomasik, D. Sikorski, T. Sucharski, Słownik Myśli Filozoficznej, s. 108
5 Por. S. Świeżawski, Dzieje europejskiej filozofii klasycznej, s. 351 - 352
6 Tamże, s. 354
7 Por. W. Szewczyk, Kim jest człowiek - Zarys antropologii filozoficznej, s. 26
8 Por. C. Valrerde, G. Ostrowski, Antropologia filozoficzna, s. 64-65
9 Por. F. J. Mazurek, Godność osoby ludzkiej podstawą praw człowieka, s. 29-30
10 przedstawiciele wczesnochrześcijańskiego ruchu społeczno-religijnego, powstałego w początkach IV w. w północnej Afryce, występujący w obronie niewolników i plebsu, głoszący, że członkami Kościoła są tylko ludzie sprawiedliwi; potępieni przez Kościół, przetrwali do VII w.
11 dział filozofii traktujący o przedmiocie, treści, procesach, sposobach, granicach i kryteriach poznania ludzkiego; teoria poznania; gnozeologia
12 pogląd teoriopoznawczy głoszony przez kierunki filozoficzno-religijne, opierający się na tezie, że źródłem poznania jest oświecenie umysłu przez Boga
13 pogląd uznający boga (religię) za najwyższą wartość, czyniący go ośrodkiem dążeń człowieka i społeczeństwa
14 pogląd, zgodnie, z którym świat został stworzony przez Boga, bóstwo, będący w teologii chrześcijańskiej dogmatem wiary
15 nieodwracalny los, przeznaczenie, fatum
16 pogląd zakładający istnienie w rzeczywistości dwu odrębnych i niezależnych od siebie pierwiastków: materii i ducha, dobra i zła, ciała i duszy
17 stanowisko filozoficzne, odrzucające w teorii poznania możliwość uzyskania wiedzy pewnej i uzasadnione
18 Por. M. Kuziak, S. Rzepczyński, T. Tomasik, D. Sikorski, T. Sucharski Słownik myśli filozoficznej, s 113 - 114
19 idealistyczny system filozoficzny Platona zakładający realizm pojęciowy, głoszący teorię idei jako doskonałych prototypów rzeczy, będących ich niedoskonałym odwzorowaniem i wynikający stąd dualizm świata idealnego i świata materialnego, dualizm duszy i ciała oraz poznania rozumowego i zmysłowego