Śledź nas na:



Filozofia Boga

Typologia argumentacji na istnienie Boga

Z problematyką istnienia Boga wiąże się aspekt osobisty, praktyczny oraz aspekt teoretyczno-poznawczy. Przekonanie jest sprawą osobistą, dlatego nie można rozstrzygać o tym, co kogo przekona, że Bóg jest. Wiąże się z tym także wiele nieporozumień.

 

 

  1. Wszystkie dowody prowadzą do Boga w sobie, a z takim człowiek nie wchodzi w żadne relacje.

  2. Dla wielu dowody są skandalem, Bóg bowiem jest obecny przez miłość, a nie przez argumentację.

  3. Dowód nie jest potrzebny wierzącemu a niewierzącego nie przekona. Nie ma dowodów absolutnych

  4. Dowody wskazują jedynie na pierwszą przyczynę w szeregu, a nie na osobowego Boga.

 

Wszystkie zarzuty są przykładem pomieszania aspektu praktycznego, teoretycznego, filozoficznego, religijnego, groźnego również dla religii fideizmu oraz nie uznania specyfiki poznania metafizycznego.

Istnienie Boga rozumianego również w naszej kulturze jako absolut dane jest w trzech typach poznania:

  1. Poznaniu potocznym - przednaukowym gdzie myśl o Bogu pojawia się jako wynik spontanicznego rozumowania czy wnioskowania wynikającego z obserwacji świata. Maritain nazywa to pierwotna intuicją Boga.

  2. W religii chrześcijańskiej zwłaszcza istnienie Boga przyjmowane jest aktem wiary. Zostało ono dane w objawieniu. Afirmacja istnienia Boga dokonuje się przez pojęcie autorytetu.

  3. W systemach filozoficznych problem istnienia Boga powstaje jako wewnętrzny problem danej filozofii. W zależności od koncepcji filozofii różny charakter przybierają argumenty. Biorąc pod uwagę kryteria formalno-poznawcze można uporządkować argumentację w następujący sposób:

Dowody formułowane w filozofii autonomicznej (niezależnej od religii i przesłanek naukowych).

    W zależności od punktu wyjścia rozróżniamy:

  1. dowody metafizyczne - punktem wyjścia są empirycznie stwierdzane fakty i próba ich wyjaśnienia.

  2. dowody ontologiczne - punktem wyjścia jest pojęcie lub idea Boga jako istoty najdoskonalszej.

  3. dowody aksjologiczne - punktem wyjścia są pewne wartości

Dowody formułowane w filozofii nie autonomicznej - oparte na wynikach nauk szczegółowych, przyrodniczych czy humanistycznych. W zależności od tego jakie czerpie się fakty wyjściowe można wyróżnić:

  1. dowody przyrodnicze - z istnienia porządku świata lub początku jego organizacji w czasie, w tym także z ewolucji świata, wzrostu entropii, z rozszerzalności się świata.

  2. dowody humanistyczne, religiologiczne, psychologiczne, historyczne czy moralne.

 

Kulturowe przejawy Kryzysu wiary w Boga

Pytania o istnienie Boga pojawiło się w czasach nowożytnych, niewątpliwie był to wynik osłabienia kościoła przez reformację. Ludzie podzielili się na zwalczające się grupy religijne. Libertyn - człowiek stojący poza każdą religią, nastawiony sceptycznie, ogarnięty indyferyzmem religijnym. Załamanie się racjonalizmu i panowanie sceptycyzmu. Kierunek protestancki stawiał na fidelizm (sola scriptura,, sola gracje, sola fide - tylko pismo św. tylko łaska, tylko wiara). Katolicy starali się bronić siły rozumu, protestanci przeceniali role teologii nie doceniając filozofii, katolicy czynili odwrotnie.

Sceptycyzm francuski najlepiej oddaje Montaigne: „nasze spory są często języczne, pytam się co to jest natura? Wielkość, koło i przemiana - zagadnienia czysto słowne i płaci się też słowami. Kamień to ciało, ale kto by przyciskał dalej, a ciało co? Substancja! A substancja co? Zastępuje się jedno słowo drugim i często bardziej nieznanym. I lepiej wiem co to człowiek niźli co zwierze, albo śmiertelne albo rozumne, aby zaspokoić jedną wątpliwość daje mi ich trzy".

Kartezjusz szukał oparcia choćby tylko jednego twierdzenia, które byłoby pewne. Wątpienie we wszystko prowadzi go do stwierdzenia - pewne jest cogito ergo sum. Pascal idąc w ślad za Kartezjuszem mówi, że wiedza jest próżnością, szaleństwem, rozum ma swoje prawa lecz i serce także: „nie ma nic tak zgodnego z rozumem, jak wyparcie się rozumu". W XVII w. Żył filozof, który próbował stworzyć system filozoficzny biorąc pod uwagę wiele różnych przeciwnych poglądów i przekonań. Leibiz 1646-1716. W roku 1710 napisał „obronę Boga" zwane „teodycee". W rozprawie tej próbował wyjaśnić wzajemny stosunek istnienia zła i roli Opatrzności Bożej. Stąd tytuł książki brzmi: „Szkice teodycei oddające sprawiedliwość Bogu w kwestii jego dobroci, wolności człowieka i początku zła".

Agnostycyzm empiryczny wywodzi się z filozofii Hobbesa, który opowiedział się za materializmem, racjonalizmem i sensualizmem. To doprowadziło do agnostycyzmu - który zaprzecza możliwości poznania prawdy. Agnostycyzm powszechny jest sprzeczny sam w sobie, możliwy jest agnostycyzm częściowy - zaprzeczający możliwości poznania prawdy o istnieniu Boga. Konsekwentnie jeśli proces poznania jest natury mechanicznej, oparty na percepcji zmysłowej to takie poznanie nie sięga ani wieczności ani nieskończoności i tym samym nie możliwym jest rozstrzygnąć pytanie czy Bóg istnieje.

D. Hume - doszedł do wniosku, że możemy stwierdzać tylko fakty, nie możemy udowodnić żadnych koniecznych związków przyczynowych. Również zmysły za przedmiot poznania mają rzeczy, fakty, natomiast rozum poznaje idee. Między światem rzeczy a światem idei nie ma przejścia. Pojęcie konieczności wzięte jest ze świata idei nie faktów. Wszystko to prowadzi do wniosku, że nie możemy rozstrzygnąć kwestii czy Bóg istnieje.

Agnostycyzm idealistyczny - narodził się od filozofii I. Kanta. Jest to tzw. agnostycyzm częściowy, kwestionujący poznanie sfery transcendentalnej rzeczy samych w sobie. Pojęcia czasu, przestrzeni to aprioryczne formy poznania zmysłowego, a zasady niesprzeczności, racji dostatecznej to postulaty ludzkiego umysłu. Również pojęcia takie jak substancja, przyczynowość, dusza, Bóg - to wszystko aprioryczne formy naszego umysłu, nie realne byty. Wobec zakwestionowania możliwości metafizyki naukowej wszystkie dowody na istnienie Boga są tylko prawdopodobne czyli naukowe rozstrzygniecie istnienia Boga nie jest możliwe. Nie jest prawdą, że jedynym wartościowym poznaniem jest poznanie zmysłowe. Kant nie polemizował bezpośrednio z Tomaszem z Akwinu. Jeśli rzeczy same w sobie są niepoznawalne to skąd wiemy o ich istnieniu. Agnostycyzm nie zaprzecza istnieniu Boga, ale nie możemy go poznać.

 

Panteizm - doktryna wiecznie żywa w różnych systemach filozoficznych, najbardziej go rozwinęła filozofia neoplatońska. Pewien rodowód panteizmu wywodzi się z kultów solarnych, astralnych, politeizmu, ideologii ekologicznych. Pomijamy panteizm starożytny. W pewnym sensie do powstania nowożytnego panteizmu przyczyniła się astronomie, idee Kopernika w De revolucionibus dały nowy obraz świata. Świat jawił się jako nieskończony, ale nieskończoność jest atrybutem Boga. Bóg jest nieskończenie wielki. Powstaje więc pytanie: czy nieskończony świat równy jest nieskończonemu Bogu?, czy świat posiada cechy boskie, czy mogą istnieć dwie nieskończoności? W ten sposób B. Spinoza chcąc uniknąć sprzeczności w postaci istnienia dwóch różnych nieskończoności Boga i świata, twierdzi, że istnieje tylko jedna nieskończona wszechogarniająca substancja - Deus sive natura - Bóg czyli natura. „Cokolwiek istnieje jest w Bogu i nie może bez Boga ani istnieć, ani być pojęte, kult Boga to kult natury". Panteizm jest monizmem, różnym od metafizycznego materializmu. Panteizm jest to więc doktryna uznająca albo tożsamość świata i Boga, albo nadrzędność Boga względem świata, albo nadrzędność natury względem Boga.

Różne odmiany panteizmu:

  • literacko-poetycki - absolut i siła witalna ożywiają całą naturę

  • filozoficzny, radykalny - całkowita tożsamość absolutu i świata

  • idealistyczny

  • emanacyjny - świat jest emanatem Boga

  • naturalistyczny - Spinozy

Panteizm dzieli się na:

-statyczny - ontologizm, pluralizm bytowy jest złudzeniem, jest jedna odwieczna substancja

-dynamiczny - świat ciągle ewoluuje

-naturalistyczny - Fichtego, głosił panegotyzm, źródłem wszystkiego jest ego absolutu lub jaźni

Szelin - źródłem wszystkiego jest odwieczny rozum

-idealistyczny - Hegel przyjmował panlogizm, byt utożsamia się z myślą. Aktualna rzeczywistość to etap rozwoju absolutu. Prawa myśli są prawami bytu, przyroda i jej absolutna zasada jest ta sama

-ewolucjonistyczny - głosił Renan, Bóg dopiero się staje i będzie kresem rozwoju wszechświata

-Schopenhauer - panteizm idealistyczno-woluntarystyczny - cała rzeczywistość to prawda absolutu

 

Deizm - pogląd filozoficzny uznający istnienie najwyższej istoty zwanej Bogiem, która stworzyła świat, obdarzyła go zdolnością samodzielnego rozwoju według ustalonych przez siebie praw i od tego już nie ingeruje w bieg wydarzeń i ludzkie życie. Początków deizmu szuka się u XVI w. myślicieli, którzy zajmowali się naukami przyrodniczymi. W imię przesłanek rozumowych wynikających z doświadczenia odrzuca się religię objawioną wprowadzając w jej miejsce religię naturalną, którą można pogodzić z wynikami nauk o świecie. Wydawało się, że nauka jest prawdziwsza, prawdę można odczytać z natury, w oparciu o prawa przyrody można stworzyć religię. Ciągle podkreślano sprzeczność między biblijnym a naukowym obrazem świata.

J. Newton - chrześcijanin, wykształcony teolog, jego odkrycia praw przyrody stały się fundamentalne dla zwolenników deizmu. Bóg, w którego wierzył Newton to stwórca, który stworzył świat i ustanowił doskonały porządek ruch planet. Na tej podstawie wyciągnięto dalsze nieuzasadnione wnioski, przyroda to nakręcony mechanizm, raz wprawiony w ruch nie wymaga dalszej interwencji. Niezmienne prawa przyrody. Prawidłowość zjawisk eliminuje konieczność opatrzności Bożej na światem, Bóg nie interesuje się światem i człowiekiem. Nie ma sensu modlitwa i prośby, skoro Bóg nie zmienia decyzji co do porządku istniejącego w świecie.

Deizm nie jest stanowiskiem negującym istnienie Boga, ale ponieważ przedstawia Boga na miarę ludzkiego rozumu prowadzi do negacji jego istnienia.

 



Zobacz także