Mistycyzm - pogląd filoz. real. uznający możliwość bezpośredniego łączenia się duszy ludzkiej za pomocą ekstazy ze światem nadnaturalnym np. z bóstwem.

Monikeizm - cechą tej nauki była teza o istnieniu przed wiekami światłości i ciemności. Światłość to Bóg i od niego pochodzi to co dobre: powietrze, światło, woda; Ciemność to Szatan, czyli zło.; daje ogień, noc, wiatr i dym. Między nimi nastąpiła wojna dobrych i złych pierwiastków. Doprowadziło to do tego, że świat jest rozdarty.

Monizm - pogląd w ontologii w/g którego natura wszelkiego bytu jest jednorodna; rozróżnia się monizm materialistyczny przyjmowany przez f. marksistowską lub spirytualistyczny.

Naturalizm - stanowisko dążące do wyjaśnienia rzeczywistości przyczynami naturalnymi, tłumaczące ogół zjawisk działaniem praw przyrody; jedna z głównych form przejawienia się stanowiska materialistycznego wchodzi w skład ewolucjonizmu.

Nominalizm - jedno z głównych stanowisk w tzw. sporze o uniwersalia, przeciwstawne realizmowi pojęciowemu; neguje istnienie realnych odpowiedników pojęć ogólnych (cech, relacji, praw nauki) uznając istnienie jedynie przedmiotów konkretnych.

Obiektywizm - postawa umysłu zwrócona ku światu zew. i przekonanie, że rzeczy zew. są nam dane bezpośrednio niż wew., przeciwstawiał się subiektywnej postawie mistyków i agustynistów

Ontologia - teoria bytu, dział zajmujący się badaniem charakteru i struktury rzeczywistości; tradycyjnie nauka o bycie, prowadząca dociekania nad naturą wszystkiego cokolwiek istnieje.

Panteizm - pogląd filoz.relig. utożsamiający Boga z przyrodą przeciwstawny tej zmowie (Spinoza)

Perfekcjonizm - stanowisko etyczne przyjmujące doskonałość osobistą za najwyższe dobro moralne a dążenie do jej osiągnięcia za wyznacznik moralnego postępowania; wiąże się z rygoryzmem moralnym.

Personalizm - koncepcje przyjmujące za punkt wyjścia problematykę osobowości.

Pluralizm - pogląd przeciwstawny monizmowi w/g którego w rzeczywistości lub w poznaniu istnieje wiele różnych, niezależnych od siebie podstawowych elementów - substancji zasad, czynników, sił itp.

Pozytywizm - postulował uprawnianie poznania nauk, tj opartego na faktach doświadczenia oczyszczenie wiedzy z wszelkiej metafizyki, negację wartości poznawczej ocen i norm program jedności metodologicznej nauk. (Spenser i Conte i Mill)

Racjonalizm - 1. Przekonanie o sile i możliwościach poznawczych rozumu ludzkiego oraz okoliczności kierowania się nim we wszelkim działaniu; przeciwieństwo irracjonalizmu. 2. kier.filoz. - przeciwstawny empiryzmowi - upatrujący w rozumie głównie źródło poznania i kryterium jego wartości (prawdy) oraz przyjmujący istnienie poznania niezależnego od doświadczenia i możliwość czysto rozumowego uzasadnienia wiedzy; głów przedst.:Platon, Spinoza, Laibnitz, Kant.

Realizm - pojęciowy jedno z gł. stanowisk w tzw. sporze o uniwersalia, przeciwstawne nominalizmowi; uznaje realne istnienie odpowiedników pojęć ogólnych zwanych uniwersaliami.

Realiści - Platn, św. Augustyn, Alzelm i Comte.

Relatywizm - pogląd w/g którego określone lub wszelkie wartości mają charakter względny; jest przeciwieństwem absolutyzmu.

Rygoryzm moralny - stanowisko w etyce uznające wypełnienie obowiązku za jedyny cel słusznego moralnie postępowania (Kant); surowe bezwzględne wypełnianie norm moralnych.